Kokeshi – búp bê Nhật, biểu tượng bình an và ngăn ngừa “ông hỏa”

Nếu như Nga có búp bê Matryoska, thì ở xứ sở Phù Tang họ có Kokeshi – búp bê Nhật, một tác phẩm nghệ thuật lâu đời mang ý nghĩa cầu chúc sức khỏe cho những đứa trẻ, đồng thời là một loại bùa may mắn giúp ngừa hỏa hoạn và thậm chí xua đuổi tà ma.

Nhắc đến Nhật Bản, ngoài hoa anh đào, kimono, trà đạo,.. còn một thứ rất nổi tiếng trên toàn thế giới ở xứ phù tang, niềm tự hào của người Nhật chính là búp bê gỗ Kokeshi.

Có lẽ nhiều người sẽ cho rằng búp bê gỗ Kokeshi chỉ là một đồ chơi bình thường của trẻ em, tuy nhiên dưới bàn tay của các nghệ nhân Nhật Bản, những khúc gỗ nhỏ vô tri vô giác đã được biến hóa thành những con búp bê Kokeshi sống động, đa dạng về kiểu dáng, màu sắc và hàm chứa những ý nghĩa sâu sắc, đậm đà bản sắc văn hóa Nhật Bản.

Búp bê Kokeshi có nguồn gốc từ thời Edo (1600 – 1868), ở vùng Tohoku, phía Đông Bắc Nhật Bản, một vùng nổi tiếng về khu nghỉ dưỡng với các suối nước nóng.

Những con búp bê gỗ thủ công được xuất hiện hiện lần đầu tiên vào thế kỷ 19 khi những nghệ nhân kijiya (thợ mộc) đã làm bát với khay thông thạo, bắt đầu sử dụng những kỹ thuật đó và máy tiện để làm ra các con búp bê gỗ bán làm đồ chơi và đồ lưu niệm cho những du khách.

Kokeshi là hình các bé gái có đầu tròn tương đối to và thân hình trụ. Nét mặt được họa bằng những đường nét đơn giản, trên thân búp bê được phủ một lớp sáp mỏng. Họa tiết trên thân cũng đơn giản như hoa lá cỏ cây với những gam màu cơ bản như đen, đỏ, vàng và tím. Điểm hết sức độc đáo ở những con búp bê này là chúng không hề có chân tay và còn có tác dụng để massage.

Do các búp bê được các nghệ sỹ gọt và vẽ hoàn toàn bằng tay nên không con nào giống con nào và tất cả đều chỉ có 1 con duy nhất. Một số búp bê Kokeshi có khuôn mặt hạnh phúc, mỉm cười và hân hoan. Trong khi một số khác có khuôn mặt trầm ngâm, ưu tư và thậm chí rất nghiêm nghị; tuy nhiên ý nghĩa dành riêng cho chúng vẫn xuất phát từ lời chúc dành cho trẻ em luôn mạnh khỏe, bình an.

Búp bê Kokeshi là một sản phẩm được làm từ gỗ. Theo đó, gỗ của cây Muzuki có thớ gỗ mềm mại nên được dùng nhiều trong chế tác KokeShi, gỗ của cây hoa anh đào cũng được ưa dùng chủ yếu trong chế tác KokeShi truyền thống do có màu sắc sẫm, cổ điển. Gỗ của cây phong thì được dùng trong cả chế tác búp bê cổ điển và hiện đại. Những thợ thủ công lần lượt cắt con búp bê bằng máy tiện rồi đánh bóng để hoàn thiện, phần đầu và thân thường để riêng biệt xong được gắn lại với nhau bằng cái chốt. Cuối cùng những người thợ thủ công vẽ, sơn khuôn mặt và trang trí bộ kimono.

Từ sau Thế chiến II, một số nghệ nhân bắt đầu sáng tạo nên những mẫu búp bê Kokeshi kiểu mới, mang nhiều tính nghệ thuật hơn. Vẫn giữ lại đặc trưng cốt yếu của Kokeshi là không có tay chân, những mẫu Kokeshi sau này có thêm mái tóc, với những họa tiết trang trí chi tiết và cầu kỳ hơn trên chiếc áo Kimono. Phần lớn các Kokeshi kiểu mới được thực hiện tại tỉnh Gunma.

Kích thước của Kokeshi cũng đa dạng, bé xíu như ngón tay và cũng có khi lớn như một em bé sơ sinh. Búp bê Kokeshi thực sự là một kiệt tác nghệ thuật tuyệt vời bởi chỉ qua vài đường nét vẽ giản đơn, người nghệ sỹ đã thổi hồn và tâm tư của mình vào tác phẩm để biến những con búp bê gỗ tưởng chừng vô tri thành những tác phẩm đầy sống động.

Có tất cả khoảng 11 loại Kokeshi truyền thống ứng với các thôn, làng… được sản xuất ở sáu tỉnh của Tohoku, phổ biến nhất là Naruko. Chế tác búp bê Kokeshi là nghề thủ công chính ở làng Naruko Onsen, nên con đường chính của làng mang tên Kokeshi.

Với hình dáng khá xinh xắn và đáng yêu, búp bê Kokeshi ngày nay được bày bán khá rộng rãi ở khắp nơi tại Nhật Bản. Vì thế nếu muốn chọn 1 trong số những món quà dành cho người thân yêu, đặc biệt là các bé gái thì nhất định sắm ngay 1 con Kokeshi – búp bê Nhật về nhé.

Không chỉ là một món quà lưu niệm đặc trưng của xứ sở hoa anh đào, Kokeshi cũng được xem như một loại bùa may mắn giúp ngừa hỏa hoạn hoặc thậm chí xua đuổi ma quỷ bởi loại gỗ Mizuki, dịch theo nghĩa đen là “cây nước”, một loại gỗ ẩm vì thế nhiều người Nhật tin rằng giữ một Kokeshi trong nhà sẽ giúp ngăn ngừa hỏa hoạn.